معدنکاری در سال ۲۰۲۵: روندهای نوظهور و پیشبینیها برای ۲۰۲۶
سال ۲۰۲۵ برای صنعت معدن جهانی سالی همراه با تغییرات معنادار بود، صنعتی که همزمان با تأثیر تنشهای ژئوپلیتیکی فزاینده بر بازارهای کالایی دستوپنجه نرم میکرد و در عین حال در رقابتی فشرده برای پاسخگویی به الزامات کاهش کربن در عملیات خود قرار داشت.
کشورها با تمرکز دقیق بر مواد معدنی حیاتی برای گذار انرژی، از جمله مس، لیتیوم و عناصر نادر خاکی، تلاشهای خود را برای تضمین تأمین و تقویت زنجیرههای عرضه در برابر ریسکهای ژئوپلیتیکی افزایش دادند. غرب در پی آن است که از طریق سیاستهای حمایتی و اتحادهای راهبردی در حوزه معادن خارجی، سلطه چین بر بازار را به چالش بکشد.
همزمان با اوجگیری تقاضای جهانی برای مواد معدنی حیاتی، شرکتهای معدنی نیز بیش از پیش به استفاده از فناوریهای تحولآفرین برای بهینهسازی بهرهوری و مقابله با چالشهای زنجیره ارزش روی آوردهاند.
تنشهای آمریکا و چین بر سر مواد معدنی حیاتی
صنعت معدن در سراسر سال ۲۰۲۵ تحتتأثیر پیامدهای تغییرات کلان اقتصادی و ژئوپلیتیکی قرار داشت، به طوری که روابط تجاری، پویاییهای عرضه را در شرایط رقابت کشورها بر سر مواد معدنی مورد نیاز گذار انرژی بازتعریف کرد.
چین دروازهبان برخی از بزرگترین ذخایر معدنی جهان است. این کشور بر تولید بیش از ۱۵ ماده معدنی حیاتی تسلط دارد که بسیاری از آنها برای گذار انرژی ضروریاند. در مورد برخی مواد مانند گالیوم و منیزیم، سهم چین از تولید جهانی به قدری غالب است (به ترتیب ۹۸ و ۹۵ درصد) که عملاً رقابتی وجود ندارد.
چین همچنین حدود ۴۰ درصد از ذخایر عناصر نادر خاکی جهان ـ از جمله نئودیمیوم، دیسپروزیم، پراسئودیمیوم و تربیوم ـ را در اختیار دارد. نفوذ این کشور در بخش جداسازی و پالایش حتی بیشتر است و حدود ۹۱ درصد ظرفیت جهانی را شامل میشود.
با درک ریسکهای وابستگی بیشازحد به چین، کشورها در سال جاری برای متنوعسازی زنجیرههای تأمین خود شتاب گرفتند. ایالات متحده در خط مقدم این تلاشها قرار داشت، مسیری که به یک جنگ تجاری تمام عیار انجامید.
این روند با اعلام تعرفه ۱۰ درصدی ترامپ بر واردات کالاهای چینی در فوریه آغاز شد و با اقدامات تلافیجویانه چین شامل تعرفههای ۱۰ تا ۱۵ درصدی بر برخی کالاهای آمریکایی و اعمال کنترل صادرات بر ۲۵ عنصر نادر خاکی ادامه یافت. این تنشها در نهایت به موجی از تعرفههای سختگیرانهتر انجامید که به نرخ تعرفه ۱۴۵ درصدی آمریکا بر کالاهای چینی و نرخ متقابل ۱۲۵ درصدی چین رسید. زمانی که آمریکا نشانهای از عقبنشینی نشان نداد، چین دامنه محدودیتهای صادراتی خود را گسترش داد و علاوه بر عناصر نادر خاکی، باتریهای لیتیوم-یون و مواد آندی گرافیتی که همگی برای گذار انرژی حیاتیاند را نیز در بر گرفت.
«گایاتری سیریپوراپو» مدیر پروژه همکار در شرکت GlobalData، میگوید: کنترل قدرتمند چین بر عناصر نادر خاکی و دیگر مواد معدنی کلیدی، محدودیتهای صادراتی این کشور در سال جاری را به عاملی برای آشکار شدن وابستگی خودروسازان جهانی، تولیدکنندگان تجهیزات الکترونیکی و تولیدکنندگان انرژی به ظرفیتهای چین تبدیل کرد.
در پایان سال، آمریکا و چین تا حدی از تنشها کاستهاند، به طوری که آمریکا میانگین تعرفه بر کالاهای چینی را به حدود ۴۷ درصد کاهش داده و چین نیز ممنوعیتهای صادراتی را تعلیق و مجوزهای جدید صادر کرده است.
با این حال، سیریپوراپو معتقد است پتانسیل درگیریهای تجاری بیشتر همچنان وجود دارد و رقابت آمریکا و چین احتمالاً در سال ۲۰۲۶ نیز شکلدهنده بخش عمدهای از اختلالات زنجیره تأمین خواهد بود.
ایالات متحده نماینده گروهی از کشورهاست که نه تنها سرمایهگذاری در تولید داخلی را افزایش دادهاند، بلکه به دنبال ایجاد شرکای تجاری جدید برای کاهش وابستگی به مواد معدنی چین هستند. برای نمونه، آمریکا و استرالیا در اکتبر ۲۰۲۵ توافقی در حوزه عناصر نادر خاکی امضا کردند تا با تکیه بر سرمایهگذاریها و سیاستهای موجود، بازاری رقابتی و متنوع ایجاد کنند. بر اساس این توافق، دو کشور متعهد شدند طی شش ماه ۱ میلیارد دلار (۱.۵۴ میلیارد دلار استرالیا) برای پروژهها در هر دو کشور تأمین مالی کنند.
آمریکا همچنین به دنبال فرصتهای سرمایهگذاری در آفریقا بوده، در حالی که استرالیا نگاه خود را به برزیل و اندونزی معطوف کرده است.
«ربکا کمپبل» رئیس جهانی بخش معدن و فلزات در شرکت حقوقی White & Case، میگوید: کشورهای تولیدکننده مواد معدنی حیاتی مانند اندونزی، شیلی و بسیاری از کشورهای آفریقایی، به طور فزایندهای در پی بیشینهسازی ارزشافزوده داخلی هستند، از جمله با تأکید بر فرآوری محلی و نقشآفرینی بیشتر دولتها برای ساختن جایگزینهایی برای چین.
او میافزاید: وقتی درگیریها در خاورمیانه و اوکراین را هم اضافه کنیم که هزینه و پیچیدگی حملونقل را افزایش دادهاند، با جهانی مواجه میشویم که زنجیرههای تأمین دیگر خنثی نیستند، بلکه هر چه بیشتر بر اساس هم راستاییهای سیاسی شکل میگیرند.
مس، زغال سنگ و فلزات گرانبها، آینه تغییر تمرکز جهانی
همزمان با پیشرفت صنعت انرژی در مسیر کاهش کربن، تقاضا برای مس به عنوان یکی از مهمترین مواد برای گذار انرژی همچنان قوی باقی مانده است، هر چند تردیدهایی درباره توان عرضه برای هم گامی با این تقاضا وجود دارد.
پیشبینی میشود تولید جهانی معادن مس تا پایان ۲۰۲۵ با رشد ۲.۱ درصدی به ۲۳.۴ میلیون تن برسد (در مقایسه با ۲۲.۹ میلیون تن در ۲۰۲۴). این رشد محدود عمدتاً ناشی از افت تولید در برخی مناطق کلیدی است.
در سال ۲۰۲۵، تولید مس با چالشهای متعددی مواجه شد، از جمله حادثه رانش گل در معدن گراسبرگ اندونزی متعلق به Freeport-McMoRan که منجر به کشته شدن هفت نفر و توقف عملیات شد. شرکت Antofagasta نیز در اکتبر اعلام کرد که تولیدش در سال ۲۰۲۵ تنها به کف پیشبینی قبلی خواهد رسید، آن هم به دلیل مشکلات عملیاتی مانند افزایش هزینه سوخت دیزل و کمبود آب در شمال شیلی.
در سال ۲۰۲۶ انتظار میرود تولید تا حدی بهبود یابد و GlobalData رشد ۴.۷ درصدی تا ۲۴.۵ میلیون تن را پیشبینی میکند، عمدتاً ناشی از افزایش تولید در شیلی، پرو، جمهوری دموکراتیک کنگو، اندونزی و چین. با این حال، سیریپوراپو هشدار میدهد که حتی با این افزایش، «بازار همچنان تنگ خواهد بود» و ریسکهایی مانند تأخیر در صدور مجوزها، افت عیار ذخایر و بیثباتی اجتماعی فشار خود را حفظ خواهند کرد.
در بخش انرژی، برای نخستین بار تجدیدپذیرها از زغال سنگ در تولید برق پیشی گرفتند، نقطه عطفی مهم در گذار انرژی. با این حال، تولید زغال سنگ در سال جاری تنها اندکی افزایش یافت و پیشبینی میشود با رشد ۱.۲ درصدی به ۹،۳۳۳ میلیون تن برسد.
با وجود این، انتظار میرود طی دهه آینده همچنان افزایش خالص ظرفیت وجود داشته باشد و نقش زغال سنگ در سبد انرژی حفظ شود. به گفته سیریپوراپو، اگرچه اقتصادهای پیشرفته در حال فاصله گرفتن از زغال سنگ هستند، اما کشورهایی مانند هند، چین و جنوب شرق آسیا همچنان برای تأمین برق ارزان و پایدار به آن متکی خواهند بود.
در همین حال، طلا و نقره به عنوان داراییهای امن نیز در سال ۲۰۲۵ رشد تاریخی را تجربه کردند. قیمت طلا در اکتبر به حدود ۴،۳۸۰ دلار در هر اونس رسید و در مجموع سال بیش از ۵۰ درصد افزایش یافت. نقره نیز با عبور از رکورد تاریخی ۱۹۸۰، به بیش از ۶۰ دلار در هر اونس رسید.
کمپبل جمعبندی میکند، سطوح بیسابقه تقاضا برای مس و فلزات گرانبها نشان میدهد تمرکز راهبردی بخش معدن به کجا معطوف شده است. برقرسانی، توسعه شبکهها و زیرساختهای گذار انرژی، علاقه شدید به پروژههای مس را حفظ خواهد کرد، در حالی که عدم قطعیت ژئوپلیتیکی و تقاضای صنعتی رو به رشد، فلزات گرانبها را در کانون توجه نگه میدارد.
گسترش خودروهای برقی و خودران در معادن
کربنزدایی صنعت معدن کار سادهای نیست. به گفته کمپبل، شرکتها با محدودیت دسترسی به زیرساختهای شارژ، تأمین برق و باتری برای کامیونهای فوق سنگین مواجهاند. با این حال، بسیاری از بازیگران بزرگ صنعت همچنان برای همراستایی با هدف جهانی خالص صفر تا ۲۰۵۰ پیش میروند و الکتریکیسازی در قلب این تلاشها قرار دارد.
شرکتهای معدنی اکنون چرخه نوسازی ناوگان خود را بر اساس الکتریکیسازی برنامهریزی میکنند، نه به عنوان یک آزمایش. استفاده از خودروهای برقی باتریدار (BEV) در سایتهای معدنی به طور چشمگیری افزایش یافته است.
تا مارس ۲۰۲۵، GlobalData ثبت کرده است که در معادن سطحی جهان ۲۷۱ کامیون دارای سیستم کمک حرکتی برقی فعال بودهاند (در مقایسه با ۲۳۹ دستگاه در سال قبل). همچنین ۲۹۳ لودر برقی در معادن زیرزمینی (در برابر ۲۶۹) و ۸۹ کامیون برقی زیرزمینی (در برابر ۶۹) فعال بودهاند. تعداد کامیونهای برقی سطحی نیز از ۱۲۹ به ۳۸۷ دستگاه افزایش یافته است.
کمپبل میگوید: «الکتریکیسازی در حال تبدیل شدن به یک انتخاب عملیاتی واقعی است».
در کنار آن، تجهیزات خودران نیز نقش مهمی در نوسازی فناوری صنعت ایفا کردهاند. طبق دادههای GlobalData، سهم تجهیزات خودران یا آماده خودران از کمتر از ۱ درصد در سال ۲۰۲۰ به بیش از ۴ درصد در سالهای اخیر رسیده است. تا ژوئیه ۲۰۲۵، حدود ۳،۸۳۲ کامیون خودران در معادن سطحی جهان فعال بودهاند.
کمپبل پیشبینی میکند که در سال ۲۰۲۶، فناوری خودران فراتر از معادن پیشگام مانند پیلبارا در استرالیا گسترش یابد و به تدریج در معادن بزرگ مس و طلا در قاره آمریکا و آفریقا نیز رایجتر شود، هر چند همهگیر نخواهد شد، اما به طور محسوسی جریان اصلی خواهد بود./می متالز
۱۴۰۴/۱۰/۰۶، ۱۰:۵۴:۱۷ 5
اخبار مرتبط
